Pomniki przyrody w powiecie brodnickim
Na terenie naszego powiatu znajdują się 82 pomniki przyrody żywej i nieożywionej. Do pierwszej grupy zalicza się pojedyncze drzewa, ich skupienia oraz aleje. Wyróżniają się one szczególną wartością przyrodniczą, naukową, kulturową, historyczną lub krajobrazową oraz indywidualnymi cechami wśród innych tworów. Druga grupa pomników przyrody w naszym regionie to 3 głazy narzutowe (czwartego w parku w Górznie nikt nie jest w stanie wskazać), ale zalicza się tutaj także źródła, wodospady, wywierzyska, skałki i jary.
Najwięcej pomników przyrody spotkamy w gminie Zbiczno, Brodnica, Górzno i Jabłonowo Pomorskie, najmniej w gminach Osiek i Świedziebnia. Wskazana ilość na terenach poszczególnych gmin nie zawsze świadczy o ubóstwie starodrzewów i wyniszczeniu sędziwych drzew. Bardzo często tereny te, pozornie ubogie w pomnikowe okazy, nie zostały jeszcze dotychczas objęte inwentaryzacją i penetracją przyrodniczą.
Wśród pomników przyrody dominują drzewa z gatunku dąb i lipa. W porównaniu z innymi obszarami województwa analogiczny jest niewielki udział gatunków iglastych, w tym sosny pospolitej.
Historia brodnickich pomników przyrody sięga lat 1955 – 1959. W roku 1955 został uznany za pomnik przyrody dąb Rzeczypospolitej w Jarze Brynicy oraz dęby w leśnictwach Długi Most i Rytebłota, Zarośle, sosna pospolita w Borku oraz głaz narzutowy w Szramowie. W latach 1957 – 1959 ochroną objęto skupienie dębów w parku w Tomkach, skupienie lip w parku w Niewierzu i grupę 3 drzew w parku w Słoszewach.
Do największych i najcenniejszych pomników przyrody, obok dębu Rzeczpospolitej, o obwodzie 612 cm w pierśnicy należą: dąb w lesie w Wichulcu o 620 cm obwodu, dąb w leśnictwie Długi Most o 593 cm obwodu, dąb Karwat na polu w Wichulcu, dąb w Szczepankach, Konojadach, Osieku. Z drzew pomnikowych iglastych wyróżniają się: świerk w parku w Tomkach o obwodzie 325 cm, sosna wielopienna w Kruszynkach o obwodzie 466 cm i najwyższy do niedawna świerk pospolity o obwodzie 255 cm i wysokości 46 m. Do niedawna, bo po 2005 roku świerk usechł i się przewrócił.
Spośród pomnikowych alei drzew należy wymienić; aleję dębową w Płowężu, gdzie z 74 drzew największe okazy dochodzą do 398 cm obwodu oraz aleję lipową w Pokrzydowie, składającą się z 60 drzew o obwodach od 190 do 400 cm.
Wśród trzech pomników przyrody nieożywionej na uwagę zasługuje głaz narzutowy w lesie w Kominach koło Brodnicy. Pomimo niewielkich wymiarów (3,8 cm x 0,4 cm) ma on cenne walory pamiątkowe zawarte w wyrytym napisie: 1740 ztąd do Drwęcy A 1760 IGR i herbie Brodnicy.
Poważnym problemem jest troska o możliwie najdłuższe zachowanie najstarszych drzew - pomników przyrody. W tym celu prowadzi się częste przeglądy i oceny stanu zdrowotnego, a w razie konieczności stosuje odpowiednie nowoczesne zabiegi pielęgnacyjne i ochronne. Należy nadmienić, że w ostatnich latach przeprowadzono wiele kompleksowych prac pielęgnacyjno - ochronnych. Objęto nimi między innymi drzewostan alei dębowej w Płowężu, dąb w parku w Przydatkach i inne drzewa pomnikowe.
Na podstawie: Bogdan Chrapkowski „Pomniki przyrody” w: „Przyroda powiatu brodnickiego”, Brodnica 2008
